Bentheimer zandsteen in het dagelijks gebruik

Bentheimer zandsteen werd vroeger niet alleen gebruikt als bouwsteen voor kerken en stadhuizen,  maar ook voor veel andere toepassingen. Bij veel oude (vakwerk-)huizen werd zandsteen gebruikt als fundamentsteen, maar ook voor drempels, deur- en raamlijsten, vloeren en versieringen aan de gevel, open haarden, trappen en zonnewijzers.

Verder werd Bentheimer zandsteen gebruikt voor grafstenen, kruizen, doopvonten, molenstenen in windmolens, drinkbakken voor vee en voor drinkwater putten.
In Nederland zijn ongeveer veertig Romaanse doopvonten uit Bentheimer zandsteen bewaard gebleven.  Deze dateren uit de twaalfde en dertiende eeuw, toen een groot aantal nieuwe kerken werden gebouwd. Deze doopvonten werden op bestelling gemaakt en ter plekke in de steengroeves van Bentheim en Gildehaus uit één stuk Bentheimer zandsteen gehakt.
Ook in Noord Duitsland en in Münsterland zijn nog ongeveer 75 van deze doopvonten te vinden.  Waar de vroege doopvonten vaak nog fraaie exemplaren van steenhouwerskunst zijn, dragen latere producten de sporen van ‘massaproductie’. Doopvonten waren in die tijd een belangrijk exportartikel.
Putten van Bentheimer zandsteen komen voor in Twente, delen van Drenthe en de Achterhoek. De oudst gedateerde put is van 1575 en staat bij boerderij Stokkink in Gelselaar, in de Achterhoek.  De bouw van een waterput was een hele onderneming. Vaak werd vooraf een wichelroedeloper gevraagd de meest geschikte plaats aan te wijzen. Een veel toegepaste methode was die waarbij bovengronds de put rand voor rand werd opgebouwd, terwijl deze aan de onderzijde werd ondergraven. Zo zakte het bouwwerk beetje bij beetje steeds dieper in de grond. Dit hield men vol totdat het grondwater voldoende vlot toeliep. De arbeider die in de diepte in de nattigheid aan het graven was, was niet te benijden. Deze man zat letterlijk ‘in de put’.

De waterputten in Bentheim zelf werden uitgehakt in de rots en voorzien van een omranding uit blokken zandsteen.  De diepte varieerde van 10 tot 25 meter. Uiteraard vond men daar geen grondwater, maar door een bijzondere eigenschap van het zandsteen  staat er (ook nu nog) bijna altijd water in: het Bentheimer zandsteen is sterk poreus, en kan tot 25% van zijn volume water opnemen. Het regenwater verzamelt zich na een regenbui in de poriën in en spleten tussen het zandsteen, en sijpelt langzaam door in de put. Niet alleen was men hierdoor vrijwel altijd voorzien van drinkwater, maar door de filterende werking van het gesteente was dit ook prima drinkwaterkwaliteit.
Alleen in periodes van extreme droogte was er dan onvoldoende water beschikbaar. Dan moesten prioriteiten gesteld worden:  eerst drinkwater voor de mensen, dan drinkwater voor de dieren en op de laatste plaats voor wassen en schoonmaken. Er wordt gezegd dat hierdoor de Bentheimers aan hun bijnaam ‘Bentheimer Schmierlappen’ zijn gekomen..

 

 

Dit artikel komt van 
© 2017 Bentheim.Info
www.bentheim.info

Tags:   Geschiedenis, Bad Bentheim, zandsteen, putten

Please wait while you are redirected...or Click Here if you do not want to wait.